Dutch - Uitgave van vonnissen Belgie

1. Brugge, schepenen, 6 juli 1532: Ghileyn Wouters[2]
 
Up den 6den dach van hoymaent in tjaer 1532, zo was Ghileyn Wouters, geboren van Varsenare, ter manynghe van den heere ende by vonnesse van scepenen van der stede van Brugghe, ghecondempneert gherecht te zyne metten viere an een stake ende alzoo ghebrocht te wordene van den live ter doot, daerof terstondt executie ghedaen was buten der Smedepoorte van deser stede up tGalghestic, ende dit al ter causen dat zekere langhen tyt hy hem zelven overghegheven hadde den viant van der helle ende zydert ten diverschen stonden ende menichfuldich waerven by middele ende hulpe van den zelven viandt diversche zaken ghedaen die verboden ziin in verminderthede van Gode almachtich ende contrarie ziine gheboden ende van der heleghe kerke, ende by speciale dat hy verzocht ende gheconfesseert heeft dat een persoon van ziinder secte by zulcke ongheoorloofde middelen eenen anderen persoon bringhen zoude van den live ter doot, de welcke anderen persoon daernaer ghestorven es, daerinne hy Ghileyn verblyt was, al niet lydelick zonder capitale punitie in exemple van anderen hemlieden van ghelycke te wachtene, alzoo dezelve Ghileyn dit al by zynen vryen wille ende buten alle banden van ysere end pyne ghekent hadde. Actum als boven.
 
2. Brugge, schepenen, 6 juli 1532: Ampleunie Coopmans[3]
 
Up den VJen dach van hoymaent in tjaer XVc ende XXXIJ zo was Ampluene, twyf van Gillis Coopman, ghezeyt Pluene Bete, ter manynghe van den heere ende by vonnesse van scepenen van der stede van Brugghe ghecondempneert gherecht te ziine metten viere an een stake ende alzoo ghebrocht te wordene van den live ter doot, daerof terstondt executie ghedaen was buten der Smedepoorte van deser stede up tGalghestic, ende dit al ter causen dat zekere jaren gheleden zoe haer zelven overghegheven hadde den viant van der helle ende gheloochendt den ghecruusten Godt belovende quaet te doene ende gheen duecht ter eeren van den voorseiden viandt, ende dat ziidert dien tyt zoe by middele, rade ende hulpe van den zelven viandt ten diverschen stonden ghedaen heift diversche zaken die verboden zyn in verminderthede van Godt almachtich, contrarie ziine gheboden ende van der helegher kerke ende bydien middele zommeghe persoonen ghenomen ende berooft van hueren tydelicken goede ende substantien, al niet lydelick zonder capitale punitie in exemple van anderen hemlieden van ghelycke te wachtene, alzo dezelve Ampluenie dit al by hueren vryen wille ende buten alle banden van ysere ende pyne ghekent hadde. Actum als boven.
 
3. Gent, Raad van Vlaanderen, 23 december 1595: Elisabeth Vlamincx[4]
 
Omme dieswille dat ghy Elisabeth Vlaemynx, filia Joos, geboren van Nieu-nove, huusvrauwe van Ghysebrecht Ghuens, ofte zoo ghy anders ghenaempt ofte ghebynaempt zyt, u vervoordert hebt, verghetende Godt en zyne heylighe gheboden, hem ende u gheloove af te gaene ende ghemeenschap te maecken metten boosen vyandt by u ghenaempt Belzebuth, an den welcken ghy u volontairelick over drye zoo vier jaeren overghegeven hebt ende van hem terstont ontfaen een lyckteecken onder uwe[5]slincke oxele by uwen wete en ghevoele, hebbende den voorseyden vyandt ten zelven tyde ghecropen up u lichaem met eenighe uwe delectatie. Dat ghy bovendien u van den zelven vyandt (ten minsten tweemael) lichaemelick hebt laeten voeren by nachte in den haezelaeren bosch by Pollaere ende merckelick de laetste reyse een maendt oft zes weken voor den ougst letstleden, alwaer ghy zoo voor als naer een ghedanst ende in de looveren gereyt hebt u zevenste, onder de welcken waeren diversche vrauwpersoonen danof alsnu eenighe geexecuteert zyn metten viere, ende sommige u bedroghen hebbende, mitsgaeders uwen Belzebuth ende eenen anderen die ghy presumeert te wezen van ghelycke sorte, beede ghecleedt met witte waembaysen ende fransche brouckillekens, alwaer ghy ghebrocht hebt in uwen schoot eenen cauden hutzepot by [u] te vooren ghesoden tuwen huyse, jae, dat argher is, hebt aldaer, vallende op uwe knieden, den zelven Belzebuth anbeden ende by hem naer den dansch an deene zyde ghetrocken, hebt u van hem aldaer onbehoorelick laeten handelen en misbruycken. Van al twelcke den hove ghebleken is, zoo by uwe confessie buyten torture als anderssins om ghenoughen, wesende alle ongoddelicke, execrable ende detestable zaecken van quaede consequentie ende meriterende corporele punitie anderen ten exemple. Soo ist dat thof, recht doende, u condemneert up een schavot up Sinte-Pharaildenplaetse geexecuteert te worden an eenen staeck metten viere zoo datter de doot naer volghe, verclaerende al u goet, tzy erfve, leen ofte catheyl, waert tzelve ghestaen of ghelegen is, verbeurt sConincx ons gheduchs heeren proffyten, de misen van justitie daervan al vooren ghededuceert. Pronunchié den 23 december 1595.
 
4. Hondschoote, schepenen, 29 februari 1596: Lynken van Brugghe[6]
 
Omme de menichfuldeghe zware ende stercke indicien, conjecturen ende presumptien van sorteligie resulterende ten laste van Lynken, filia Passchier van Brugghe, last weduwe van Mahieu Coloos, oudt LVIIJ jaeren, ghebooren van Cassele, zoo uuyt heure eighen ende vrywilleghe confessie by confrontatie ende andersins in iudicie ten diverschen tyden ende stonden ghedaen, alsooc uuyten informatien ende oorcondscepen daerop ghehoort, merckerlic uuyt diversche propoosten van den voornoompden Coloos, hueren man om ghelicke crim onlancx ghejustitieert, die hy gedeurende zyne detentie diverschelic zoowel in jugemente als daer buyten heeft ghehouden, daerby tacite bekent ende ontdeckt hebbende de culpe ende vuylicheit van voornoompde zyne huusvrauwe. Item de visitatie by haer de laste reyze ghedaen van heuren man in vanghenesse als zoe verstaen hadde dat hy zyn schult ende misdaet hadde ghekent ende zeyde tot hem: “Mahieu ghy en hadt my zulcx niet belooft”, conforme heure judiciele kennesse. Item haere vlucht ende abandonnatie van diversche meuble goedynghen ten huuze daer zou woonde terstondt naerdat zoe hadde verstaen tvoorschreven verlydt ende confessie van den voorschreven heuren man, hebbende heur vertreck ghenomen alhier tHondschoote, eerst ten huuze van Meester Jan Juliaen ende daernaer ten huuze van Maerten Pelgrem, van waer zoe wederomme op den vlucht was met een partie van heur goet ten tyde van heur ghevanck omme te trecken, zoo zou ghekent heeft, naer Dunckercke, hoewel nochtans dat zoe bevonden was bezich zynde met een waghen te heuren op Ipre, hebbende over de haeghe aldaer gheworpen een pacxken met een paer slaeplaeckens, een hemde, een lyveken ende voorts ghemeent te abondonneren ten zelven huuze een bedde, oorpal, slaeplaekens ende anders. Item heure opene kennese, emmers van tot vier stonden ghekeernet thebbene tweemael op eenen dach van de melck van twee coeien, nochtans bedreghen wezende by de confessie van haeren man van tzelve zeere dicwyls ghedaen thebbene ende dat hy daervan huer dicwyls hadde bekeven. Item de groote tardele by haer ghedaen maeken ofte ghecocht van Sanders Stappen daermede zou ter marct ghynck, die haer vraechde wat zoe met zoo groote een tardele wilde maeken want ze groot ghenouch om twaelf coeien te melken daer nochtans zou maer twee coeyen hadde, daerop zou hem antwoordde: “Wat gaetet u an als ghy betaelt zyt?”. Item tverclaers by haer ghedaen an de huusvrauwe van Pieter Stevaert, ende tzelve diverschelic in jugemente naer confrontatie verkent, dat zou weet van een teele een half pondt bueter ende van de meeste drievierden pondt, daer nochtans heure teelen niet meer en onthielden dan twee ofte drie schuttels. Item tverclaers by haer ghedaen an de huysvrauwe van Meester Jan Juliaen naerdat zou gheabondonneert hadde heur huus ende goet te Warhem, zegghende met weenen ende zuchten dat zoe een zaeke op haer herte hadde die zou om gheenen goet ter werelt an yemant en zoude durfven te kennen gheven. Item de recitacie van heurlieden daeghelix ghebedt domminicael tot de clauzele: “Ende laet ons niet vallen in tentatie etc excluz", de welcke clauzele zou te meer tyden beleden heeft noeyt ghekent thebbene voor dat myne heeren van der wet in heur examen tzelve hadden voorghezeit ende heur gheleert. Item de substantien van zalve met een brocke regael in diversche glaezekens ende potkens met twee lange messen, beede neffens anderen mette puentten nederwaert achterhaelt ende bevonden, dwelcke zou ghedolven hadde voor haeren vlucht opt oost hende van de bogaert daer zou te Warhem hadde ghewoont ter zyts an eenen pit daer eenen boghaert hadde ghestaen, zegghende tzelve ghedaen thebbene by laste van hueren man, ende dat de voornoompde messen wel zeven jaeren hadde ghesteken in een schaprai thueren huuze mette puenten nederwaert. Waerop ende meer andere diversche indicien ende presumptien tvoornoompde Lynken gheen suffisante satisfactie hebbende connen gheven ende by dien metter torture van gheesselynghe gheexamineert gheweest hebbende, voorts daernaer bloot ghemaect metten scheerze van alle heur haer ende ghezet omme bewaert te worden zonder slaepen, en heeft van gheen maelefaict van sortelegie willen kennen nochte belyden dan alleenelic, vrymoedelic wezende buyten alle pyne, dat zou in de voor zomer latstleden ghecommen zynde up eenen dyssendach ten huuze van Jacob van der Muelen in Warhem ende aldaer vyndende dhuusvrauwe van den zelven Jacob, heuren compere, die zadt ter zyts van de heert bezich wezende met haer kyndt te zuughen te gheven, twelcke was tvoornoompde Lynkens Villen, heeft ghezeyt: “Wat grote boezems zyn dat, ghy hebt de dobbel crone, tzyn boezems om een cuenyncken te zoghen”, ende daer over stryckende heur handt heeft de zelve betoovert. Ende tzanderendachs, alzoo dat den voornoompden Jacob heur toequam ende clouch dat zyn huusvrauwe heur zoch verloren hadde, zegghende: “Wiste ick dat eenich mensch tzelve ghedaen hadde, ick zoude hem zyn herte in zyn handt gheven”, zeyde zou: “Compere zyt gherust, tzal wel beteren”, ende op den zelven dach heeft zou de zelve tooverynghe ghebetert, zo by den oorcondschepe tzelve eensdeels ghebleken is, instantelic. Ende scherpelic ghevraecht zynde wat woorden ofte substantie zou ghebruuckt heeft omme de voornoomde toverie te doene ende daernaer te beteren, heeft ghezweghen ende daernaer ghezeyt: “Beyt ick zalt gaen zegghen”, beghinnende midts dien heure keele te heffen op ende te roeren hueren mondt zonder yet te spreken. Dan ghevraecht synde of zoe niet en conste zegghen ende of den boosen gheest tzelve haer verboodt, zeyde binnenmonts: “Jae”. Vermaent zynde dat zou God zoude aenroupen ende den boozen gheest afgaen, en heeft niet ghesproken dan ghynck den mondt altyts over ende weder ende den crop hief op ghelyck of zou hadde willen spreken ende en conste tzelve niet uuytbringhen. Midts welcken oncleet wezende ende ghesleghen met roeden op heur bloote lichaem, heeft de mondt ende de keele meer ende meer gheroert, ende ghevallen zynde plat ter eerde, heeft huer ghewronghen ende ghewroetelt ghelyc of een bezetene. Ende want op heur gheropen wiert dat zou Sathanas zoude afgaen ende heur betrouwen op God stellen, en heeft niet willen ofte connen spreken. Dan heeft heur vertoocht een zwarte plecke boven huer slyncker ooghe die zomptyts meerder ende zomtyts minder was ende ooc terzyts van heure keele, de welcke men zach zwellen ende opheffen, hebbende de tonghe in de mont ghezwollen ende zwart, ende roerende den mondt zonder spreken. Naer lanck gheroup dat men heur altyts vooren zeyde: “O Jhesus, Davids zone, ontfermt u mynder”, heeft int hende binnensmonts van woorde te woorde naer ghezeyt, nemaer zeere traeghelic ende zoo dat men de woorden qualick conste verstaen. Onderwyls haer ghewyt water innegheghoten zynde, sloot heur mont zomptyts toe ende cnabbelde metten tanden op tglas ghelyc oft pyne dede tzelve inne te nemen. Ende altemets ghesleghen met roeden op heur lyf ende beenen, schoorde zou haer teghen ende riep: “du warinne”. Ende wanneer men haer vooren zeyde dat zou aenroupen zoude God almachtich, bleef altyts zegghen “du warinne”. Ghevraecht zynde oft was den naeme van den boozen gheest die heur regierde, zeyde binnenmonts “Jae”. Ende zoo gheweest hebbende zekeren tyt, somptyts wat uuyte ende inne sprekende op tgone dat men heur vraechde nemaer luttel ten propooste, roerende den mont ghelyc of zou wat hadde ghecnabbelt ende de keele swelllende, zach men alsnu onder ander beens alsdan wat hogher, ende daernaer in de buuck wat roeren ende speelen. Eyndelynghe ontrent XJ uur in den avont heeft zy ghegheven heure gheest zonder dat nochtans haer aenghedaen wiert ander tormenten dan mette slaeghen van roeden. Wezende tzelve al presumptieve tekenen dat den boozen vyandt haer gheholpen heeft an heure zoo haestighe ende subite doot, apparentelic de waerheyt van voorder actien van sortelegie daermede zoe zoo vehementelic berucht was, te bedecken ende verhoolen te houden. Dezen volghende ende tgonne voorschreven al ghemerckt, schepenen ende keurheeren der stede ende heerlichede van Hondschote, ter maenynghe van Joncheer Ferdinand de Warigny, bailliu der zelver stede ende heerlichede, op al ghelet, wyzen ende ordonneren het doode lichaem van voornoompde Lynken ghevoert te worden ter plaetse patibulaire ende aldaer begraven onder de galghe, voorts de potkens ende glaezekens met zalve, de brocke regael ende de twee messen boven vermelt, naer dat ze in sticken zullen ghebroken wezen, alle te zaemen int vier gheworpen ende ghebrandt, confisquerende alle heure goedynghen, roerende ende onroerende, waer de zelve ghestaen ende gheleghen zyn ten prouffite van den heere ofte den gonnen diet met rechte toebehoort. Aldus ghepronunchiert in open ghebannen vierschare den XXIXen sprocle XVCIIIJXX zesthiene.
 
5. Bergues, schepenen, 28 maart 1596, Joosyne Wecsteen[7]
 
Omme dieswille dat ghy Joosyne, filia Gillis Wecsteen, ghebooren van Belle, eertyden weduwe van Gillis Carette ende nu huusvrauwe van Jan Herrewyn, woonende binnen deser stede, oudt ontrent LIX jaeren, u vervoordert hebt over XXV jaeren ende bet, verghetende Godt ende zyn heilighen gheboden de zelven uwen ende onsen schepper ende zalichmaeker metgaeders de heilighe hoochweerdighe sacramenten, namelyc af te gaen en ghemeenschap ende compact te maecken metten boosen helschen viand welcke in ghedaente van een jonman ghy u ghewilliclick alsdanne overghegeven hebt in ziele ende in lichaeme, hem eere ende reverentie andoende. Met hulpe van den welcken, hem aenroupende ende andersins useerende daertoe van ongheoorlofde ende ghereprobeerde middelen, ander lieden boter by processe vermelt, ghy woonende alsdanne jeghens over den zusterken boven, tuwaerts gheapplicqueert hebt den tyt van twee jaeren profficteerende volghens u verclaers ghenouch alle XIIIJ daeghen vier ponden booters. Ende continuerende by u int voorschreven enorme ende damnable verlochenen van Godt almachtich, hebt noch offerande ghedaen an den viant met hem te presenteren ende gheven twee diverssche stonden in u hof telckent eenen levenden carper ende daer te vooren eeven franc, wesende hy viant alsdanne ooc in ghedaente van eenen joncman van XIX ofte XX jaeren ghecleet met een zwart paltrocxken ende hebbende ghelyc peerdevoeten, die hem onlancx te vooren aen u ghepresenteert hadde in de ghedaente van een groote zwarte catte, hem naemen den duvel Barlick, daermede ghy ooc, hy wesende alsnoch in de zelve ghedaente, onderspraeke ghehadt hebt, duer assistentie ende aenroupen van den welcken helsschen viand hebt ghedaen rampeneeren ende de moort steken drie peerdebeesten ende noch eenighe coebeesten, niet zonder vehemente suspitie van meer beesten in dier voughen bedorfven ende argher quaet ghedaen thebbene, zoo omme u te wreken van de persoonen diese toebehoorde als andersins. Ende vallende van teen quaet int andere u noch zoo verre hebt gheabondonneert an den helsschen viand als van u te laeten van hem misbruucken ende vleesschelick bekennen tot achte ofte neghen reisen, danof de letste was gheleden twee jaeren tuuschen Paesschen end Sinxschen, zoo van als de wet duechdelick ghebleken es by u eyghen gheitereerde confessie ende anderssins omme ghenoughen, wesende alle ongoddelicke, leelicke ende execrabel zaeken niet lydelick zonder condigne punitie andere tot terreure ende exemple, omme al twelcke zyt alhier by den heere te rechte ghepresenteert, maekende criminelen heesch ende calaingue tuwen laste overghevende. Schepenen ende cuerheers der stede ende casselrie van Berghen Sente den zelven heesch ende calaingue ghehoort, metgaeders uwe excusen ende deffensien, daerjeghens recht doende ter manynghe van haeren rechten maenheere, hebben u Joosyne ghewyst ende ghecondemneert, wysen ende condemneren u by desen ghebrocht te worden by den officier crimineel up een schavoot up de marct deser stede ende aldaer ghebonden an een staecke gheexecuteert te zyne metten viere zoodatter de doot naervolghe, ordonneeren voorts u doode lichaeme ghevoert te worden ter plaetze patibulaire buuten deser stede ende aldaer gherecht te zyne aen een staecke, verclaersen noch al u goet gheconfisquiert Sconyncx ons gheduchs heeren proffycte, de myzen van justicie danof alvooren ghededuceert. Ghepronunchiert in opene ghebannen vierschaere, den XXVIIJ marty 1596.
 
6. Bergues, schepenen, 30 maart 1596: Maillaert van Ercke[8]
 
Omme dieswille dat ghy Maillaert van Ercke, de zoone Pieters, oudt ontrent LXV jaeren, backer van uwen style, woonende binnen deser stede, u vervoordert hebt over XXVIIJ jaeren ende let verlaetende Godt almachtich ende zyne heilighen, waeranne hem ende alle dat hem annegaet, af te gaene ende ghemeenschap maekende metten helsschen viand, hy wesende in ghedaente van een joncman, groot van statuere die hem nomde Satenas, hebt vrywillich an den zelven u overghegeven, ende al knyelende tot drie ofte vier reisen telckent ontrent Sinte-Jansmesse in den donckeren avonstont in u hof anbeden, zoo hem doende reverentie ende eere de goddelicke Majesteit alleen toebehoorende. Hebbende den zelven Satanas u ghelast te versmaeden het teecken des heilichs cruus ende verboden gheen meer te maecken, ende u daernaer ghenaekende, ghegheven een teecken in u rechter handt dat ghy den juge vrymoedelick te meer stonden ghetoocht hebt. Deur middel van welcken viand, useerende van ongheoorloofde ende ghereprobeerde middelen, hebt eenighe booter van zeker persoone by processe vermelt tuwaers gheapplicquiert tot XVJ ofte XVIIJ male volghens u zelfs verclaers profficteerende, danof zomwylen drie pondt booters de weke. Welcke ghereprobeerde middelen ghy ooc aen wylen Joossyne, dhuusvrauwe was van Jan Herrewyn, annegheven hebt ende dies nietmin noch langhe tyt daernaer es by u toedoene den helsschen viand an haer ghecommen in ghedaente van een groote zwarte catte omme haer te versterken ende helpen in zeker ander zaeken daertoe zou, tot u claeghende haeren noot, uwen raet ende bystant verzochte, hebbende ghy langhe daer te vooren deur middel van den zelven uwen Satanas zeker vraupersoone ooc by processe ghedenommeert met gheduerighe ziecte ghehindert ende ghedaen quellen ende daerenboven up de zelve tyt noch ghedaen de moort steeken zeker drie coebeesten toebehoorende wylen Remy Haezebaert, metgaeders ter cause van zulcx by wylen Margriete, huusvrauwe van den zelven Remy openbaerlick hadde verwete gheweest, hebt deur een groote ende onversaedelicke wraecghiericheit, eerst met ziecte ende quelaeghe, met anroepynghe van uwen voorscreven Satanas ende andersins ghedaen sterfven ende noch anderwarf verstoort zynde up de voornompde Margriete die up u gheroepen hadde ghy toveraer, ghy bloetsuupere, ghy hebt myn vleesch ende myn bloet ghesopen, u willende volghende u verclaer vlieghen in u kinnebacke, hebt de zelve insghelycx met groote ende zwaere crancheden ghetravailleert ende ghequollen zulcx dat zou endelynghe apparentelick danof ooc ghestorfven es, niet zonder vehemente presumptie van meerder hinder ende quaet ghedaen thebben, ghemerct ghy noch over vier ofte vyf jaeren metten boosen viand ghesproken hebt in het schottershof van de ghilde van Sente Barbel alhier ende merckelick up doostzyde van den voorscreven hove u vraeghende den zelven viand of ghy niet en begheerde ende dat ten miserie van de voorscreven Joossine zoo van als de wet duechdelick ghebleken es by uwe eyghen gheitereerde confessie ende andersisn omme ghenoughen, wesende alle ongoddelycke ende execrabel delicten niet lidelick zonder condigne punitie anderen tot terreure ende exemple omme alle twelcke zyt alhier by den heere te rechte ghepresenteert maekende criminelen heesch ende calaigne tuwen laste, burchmeestere, schepene ende cuerheersders stede ende casselrie van Berghen Sente-Winnocx, den zelven heesch ende callaingue ghehoort, metghaders uwe excusen ende deffensien daerjeghens recht doende ter manynghe van hueren maenheere, hebben u Maillaert ghewyst ende ghecondemneert, wysen ende condemneeren u by desen ghebrocht te worden by den officier crimineel up een schavoot up de marct deser stede, ende aldaer ghebonden aen een staecke gheexecuteert te zynne metten viere zoo datter de doot naervolghe. Ordonneeren voorts u doode lichaeme ghevoert te worden ter plaetze patibulaire buuten deser stede ende aldaer gherecht te zyne aen een staecke, verclaerende noch alle u goet waer tzelve ghestaen ofte gheleghen zy gheconfisqueert Sconyncs ons gheduchs heeren proffycte, de mysen van justitie alvooren ghededeuceert. Ghepronunchiert in opene ghebannen vierschaere der stede ende casselrie van Berghen, Sente-Winnocxs tsaterdaechs den voorletsten marty 1596.
 
7. Diksmuide, schepenen, 24 juli 1596: Thaene Shaezens[9]
 
Omme dieswille dat ghy Thaene Shaecens, weduwe van Heyndric de Haeze, oud LXXVIIJ jaeren, poortresse deser stede, gheboren van Caesekenskercke, u zelven zooverre vergheten hebt ende te buyten gheghaen zyt, als dat ghy over bet dan XV jaeren, by uwe vrye wille afghegaen hebbende God almachtich uwen scepper ende verlosser en ook u christen ghelove, belofte ghedaen hebt te dienen ende an te hanghen den duvele van der helle, ghesleghen vyant van al dat menschelick gheslachte, die hem vertooghende was in de ghedaente van een man int swarte gecleet, hem presenterende, in de verzekertheyt van de bovenschrevene uwe belofte, een zwart levende henneken dat ghy daer te vooren ter marct ghecocht had, die u ooc beloofde te doen hebben al tgonne ghy van hem zou begheeren. Ende naerdien ghy ten voren tyde van hem gheteekent zyt geweest, hebt u vervoordert metten zelven, jeghens nature ende alle redelickheyt, vleeschelick te converseeren. Welke belofte teeckeninghe ende versaeckinghe gheschiet is thuwen huuse daer ghy waert wonende in Caesekenskercke, hebbende dezelve belofte daernaer noch gheconfirmeert ende bevesticht doen hy u ter vele stonden veropenbaerde in de ghedaente van een swarten hondt. Ende hoewel dat ghy zulck een afgrysselicken compact ghemaect hebbende metten boozen, u wel behoordet daermede te vreden ghehouden te hebben zonder uwen evenmensch te hinderen ofte beschaedighen in zyn lichaem, vruchten, beesten, zuvele ende andere ghoederen, nochtans persisteerende van quaet in arghere, bezyden stellende Gods gheboden ende alle rechte, hebt u vervoordert diversche goede lieden te hinderen, beschadighen en verlies an te doene by middele van tooverie die ghy gheleert had van een vrauwe ghenaemt Maeyken, de weduwe Cornelis Vervaert, oudt XL jaeren, ghebruckende daertoe zeker pouderken ghelick bussecruyt, twelcke tuwer maeninghe u ghebrocht wiert by denzelven boozen, ghenaemt ‘Maerten’, dat ghy allemets zelve ende zomtyds by hem deit smyten in der weeden wedding (sic) en daer betrent daer de beesten waeren loopende om dezelve alzoo te doen zwellen ende rampeneeren, ende onder andere de beesten van Jan Elyas, Adriaen van Middelem, burchmeester deser stede, Jan Warkin ende van meer andere ghoede lieden thuurlieden grooten verdriete, breeder by de informatie ende uwe confessie behelst. Ende dat meer es, hebt doudtste dochter van Jan Oudolf, ghenaemt Maeyken, langhe en vele tyts doen quellen, waervoor ghy hadt van den boozen een ghulden, niet zonder merkelicke suspicie dat ghy ooc langhen tyt groote ziecte en quellynghe anghedaen hebt den persoon van Jan Peper en zyn wyf in huurlieden lichaem, daervoor ghy hadt een ghulden, zoo ghy daer te vooren jeghens hem in questie zynde, vermeten en gedreight had te doene, ende hoewel dat ghy zoo langhen tyt in zulcke verdoemelicken staet levende, behoordet achterdincken ende leetschap gehadt te hebbene, nochtans daerinne persevereerende onder tpretext van godvruchtichheyt, en hebt niet laeten daeghelickx twoord Gods ende den goddelicken dienst te comen hooren ende alle vrydaeghe de XV bloetstortinghen Ons Heeren te lezen omme alzo tvolck te verabuseeren, niet zonder groote suspicie dat ghy de conste van tooverie voortgheleert hebt ende oock in diversche vergaderinghen gheweest met Lyne, twyf Jan de Keysere, Calle, twyf Robert dOosterlinck ende andere uwe complicen, alwaer ghylieden gheaccompagneert zyt gheweest met elk zyn lief van dhelle, doer alwelcke abdominable ende verschrickelicke faicten de fornicheyt ende gramscap Gods ontwyffelick verwect wort, wesende zaeken niet lydelick zonder straffe pugnitie te doene, zoo die wel meriteert. Ghezien de calangue van den heere thuwen laste ghemaect, dinformatie, confrontatie ende uwe belydenisse zoowel in de pyne als buyten pyne ghedaen, scepenen recht doende ter maeninghe van den bailliu, huurlieden gherechte maenheere, wyzen en condemneeren u Thaene Shaecens alhier present ende voor ooghen, ghestelt te worden an eene staeke ende ten respecte van u ouderdom eerst verworcht te worden ende met den viere ghebrant[10] zodatter u doot naervolghe, ende daernaer u lichaem ghehanghen buuten der stede an eene potencie in exemple van andere. Verclaerende voorts alle uwe goedinghen gheconfisqueert zooveele als confiscatie plaets heeft ende dit ten profyte van tgonne diet metten rechte bevonden zal wezen toe te behooren.
 
8. Hondschoote, schepenen, 18 augustus 1596: Margriete Marel[11]
 
Omme dieswille dat ghy, Marguerite, filia Vedast Marel, gebooren van West-Berquin, oudt ontrent LXV jaeren, huusvrauwe van Bricx Meindal ende daer tevooren weduwe van Pieter de Grave, Joris Rogier ende Philips Barbari, u vervoordert hebt zedert XV ofte zesthien jaeren herrewaerts te verlaeten ende verloochenen God almachtich, uwen scheppere ende zalicmaeker, ende u over te gheven an den boozen vyandt van der helle, hem vertoghende ende presenterende an u in menschelicke ghedaente ende die hem dede namen ‘Cortsteert’. An den welcken ghy ter meer tyden hebt ghedaen sacrificie ende met wien ghy gheleet gheweest hebt in de vergaederinghen van diversche ander toveraers ende booze gheesten, aldaer homage ende reverentie ghedaen an den prince der duvelen, zitttende verheven op eenen blocq in menschelicke ghedaente, metten voornoompden booze gheeste ‘Cortsteert’ ghedanst ende daernaer met hem ghecommittteert het detestable crim van sodomie, ontfanghende zyn zaet cout ghelyc als ys. Ende voorts van hem ten twee stonden ontfanghen pouderken daermede ghy bestroeyt ende ghemalificieert hebt diversche personen. Merkelic is gheschiet ontrent twee jaeren voor den brandt ende distructie dezer stede ende heerlichede, dat ghy ghehuwet zynde metten voornoompden Jooris Rogiers, u vyndende belast met vyf kinderen tmeeste oude van ontrent zeven jaeren ende noch broot noch gelt hebbende, zyt op zeker zondach ofte mesdach uuyt onverduldichheyt ghegaen wandelen mette voorzeyde uwe vyf kynderen naer de Brouckstraete, ende ghecommen zynde ontrent de plecke daer Andries de Zayer woont, heeft hem vertoocht den boozen gheest in de ghedaente van een jonck cnecht van ontrent XIIIJ jaeren, ghecleet int bruyne, (die ghy alsdan noch niet en kende), welcken gheleyt hebbende ghelt op den boort van de straete, is met een ghedruusch gheschoten deur de haeghe, op wien ghy gheroopen hebbende: “Knecht ghy hebt u ghelt hier laeten ligghen”, heeft den zelven boozen gheest ghezeyt: “Ick pardon, tis voor u”. Tzelve ghelt hebt ghy opgheraept ende ghetelt datter was XXV grooten, daeronder een Brusschen leeuwe van vyf stuvvers ende de reste oneffen ghelt, te weten stuuvers en zeskens min ende dierghelycke. Ontrent drie weken daernaer ghecommen zynde ter Brouckstrate om uwen ghistkorf te haelen uuyten schepe ligghende in de vaert achter tHertken, is andermael aenghecommen den zelven boozen gheest ontrent de plaetse daernaer als de vergaederynghe gheschiet is in de ghedaente alsboven. Die u te kennen ghaf zynen naeme ende belaste u savonts aldaer wederomme te commen met u brynghende een haentgen. Twelc ghy hem toeghezeyt hebt te doenen ende alzoo ghedaen savonts ontrent den donckeren ende claeren, daertoe bemaent wezende in uwen gheest ende wech bevonden zynde dat ghy niet en weet in wat manieren of ghy ghedreghen waert ofte vloocht, emmers u dochte dat uwe voeten roerden ende nochtans en ghenackten gheen eerde. Ende ghearriveert zynde ontrent de platze van de vergaderynghe, de welcke gheschiedde op een sticxken by vorme van een driehouck beplant met bomen ende afgheloken op hem zelven, ligghende tusschen tHertgen ende het Cappelleken bezuuden de straete, heeft hem ghepresenteert voor den inghanc van den voornoompden driehouck den voornoompden boozen gheest Cortsteert, an wien ghy tvoornoompden haentgen ghegheven hebt ende hem alzoo sacrificie daermede ghedaen hebt, verloochende God almachtich ende renunchierende u deel hemelryck met belofte van hem by te blyven, midts dat hy reciprocquelic beloofde u by te staene ende in ghenen noot te laeten. Tzelve ghedaen, heeft hy u metter handt ghebracht in de vergaederynghe (wiens handt u dachte te wezen ghelyc een ghewaepende handtschoe), aldaer ghy bevonden ende ghezien hebt diversche mans- ende vrauwepersonen, staende rondomme an een banck daerop dat lach een caut, bruyn broot ghelyc als cruutkoucke in diversche sticken ghesneden, metgaders een houtten platteel met diversche brocken versch schaepenvleesch, voorts een houtten kanne met bier ende een houtthen croes, tbier was gheheel bruyn. Int midden van den driehouck zadt op eenen blocq eenen meerderen dan alle dandere in de ghedaente van een groot ende straf man zonder hoet met lanck ende dunne haer, an den welcken ghy ende alle dandere van de vergaderynghe int passeren telcken reverentie ende homage ghedaen hebt, legghende elc ulieden handt op zyn schouder. Hebt aldaer gheluyt ghehoort ghelyc als van een doncker fluute. Voorts drie keeren ghedanst hebbende metten voornoompden Cortsteert, hebt een broucke vleesch ende een snee broots ghenomen, nemaer, zo ghy zecht, daerof niet gheprouft ende naemaels wech gheworpen. Ende terstont daernaer by den voornompden Cortsteert terzyts gheleet, heeft u vleesschelic bekendt. Ende zyt voorts wech bevaeren ende thuus gherocht zoo ghy daer ghecommen waert. Zekeren tyt daernaer heeft den voornompden Cortsteert hem wederomme an u vertoocht onder dofven (sic) van u huus daer ghy als dan woondet in de vaete dreve (sic) ende heeft u ghegheven zeven stuuvers te weten eenen Brusschen leeuwe …. (onleesbaar woord) ende de reste in clueterynghe, ende voorts noch wat bruyn pouder, ghewonden in een graeu pampier, u belastende tzelve te ghebruucken in sduvels naeme op de gonne die u zouden begecken ofte hinder doen. Ende te meer dats ghy nemen zoudt, te meerder ende langher pyne zouden zy lyden die daermede bestroeyt zoude wezen. Twelck pouder ghy zecht naemaels verlooren thebbene zonder daerof yet te ghebruucken. Den zelven boozen gheest heeft u ten zelven tyden andermael belast tsavonts te commen ter vergaederynghe ende mede te brynghen een haentgen, twelcke ghy ghedaen hebt. Ende tis gheschiet alsghelyc als deerste reyze met reiteratie van verzaeckynghe van God almachtich, belofte van den duvel by te blyven ende voorts met homage, dansynghe, bancqueterynghe ende vleesschelicke conversatie als daer vooren. Naer den brant ende destructie van Hondschote, aldaer wederghekeert ende ghewoont hebbende ontrent vier jaeren, is den boozen gheest wederomme u toeghecommen op zekeren tyt ontrent de drie uren naer noene op de weede wylen toebehorende Pieter Vasseur zoo ghy te weghe waert om te gaene naer de muelen, in de ghedaente van een man, nemaer wat meerder dan de voorgaende reyzen. Die u ghevraecht heeft wat dat ghy met het pouder ghedaen hadt twelck hy tanderen tyden u hadde ghegheven. Ende hem hebbende gheantwoort dattet verlooren was, heeft hy u ander pouder ghegheven ghewonden in een graeu pampier ghelyc als voorgaende, u belastende tzelve te oirboren op de gonnen die u zouden begecken. Twelcke ghy ontfanghen hebt ende over u ghedreghen in een locxken ghesteken achter an uwe tassche. Zekeren tyt daernaer, zoo ghy noch tvoornompden pouderken niet en hadt gheoorboort emmers zoo ghy zecht, in zeker avont tusschen den donckeren ende den claeren gaende in de houtstal daer ghy alsdan woonde op de beke, zyt ghesteken gheweest op uwe borst met zulcke vehementie dat ghy achterwaerts omme zyt ghevloghen jeghens het houdt dat uwe rugghe ende schouder gheheel blaue is gheworden ende wel een maent daerof te bedde gheleghen zonder nochtans dat ghy yemant zaecht. Dan heeft Jaequemyne Socx, die ten tyden woonde in het cuecken ten zelven huuze, u ghezeyt dat zoe hoorde eenen voix zeggende: "Ghebruuct dat goet”. Naermaels heeft tzelve pouderken ghebruuct eerst op Mayken, de weduwe van Laurens Carre, ten huuze van Pieter Janssuene heur stroyende tzelve met uwe handt over heur leden omdat zou u hardelic toesprack ende u hadde opgheteghen de betoverynghe van Mayken, de weduwe van Jan van den Bussche, uwe schoondochter, zoodat zou metter daet terstont ghevoelt heeft groote ende onverdraghelicke pyne ghelyc oft met spellen ende naelden daerinne hadde ghesteken, daerof zou zidert te bedde gheleghen ende pyne wel heeft gheduert een maent ofte zes weken. Daernaer hebt met tvoornoompde pouderken bestroeyt Jozynken, de weduwe van Pieter van Tulle, op zekeren tyt dat ghy met haer sprackt op de straete ontrent thuus van Jan Oste in ghelycke redenen dat zou u hadde beclapt mette betoverynghe van de zelve uwen schoondochter, naer zulcx dat zidert de voornoompde Jozyne gheweest heeft in continuele pyne ende noch is. Ende voorts noch Colynken, dhuusvrauwe van Joris de Cas, op zekeren tyt doen ghy heur gaeft te tasten u been, omme dieswille dat zou zeyde dat men daeranne niet en zach, dies hy dochte in u zelven ic zal wel maeken dat ghy ooc bevoelen zult wat pyne ick lyde, in der manieren dat op den voet voornompden Colyncken ghevoelt heeft doperatie van de zelve maleficie over haer schouder ende leeden ghelyc als poinctueren van nettels, naelden ofte spellen, ende zidert altyts heur by ghebleven is. Alles achtervolghende uwe opene confessie, binnen ende buyten de pyne van torture verleden, ende ten diversche tyden ghereitereert ende ooc inghevolghe van de informatien ende confrontatien ten dien ghehouden ende ghedaen, niet zonder presumptie van veel ander maleficien by u noch meer ghecommitteert, wezende alle sticken ende delicten abominable ende horible ende begrypende apostasie, idolatrie, sacrilegie, blasphemie, adulterie, sodomie, sortelegie, maleficie ende alderhande gruwelicke delicten jeghens ende in versmaedenese van de goddelicke Majesteyt ende zyn helich ghelove, ende voorts in preiudicie van smenschen ghezontheit, leven ende welvaeren, ende by dien gheensins lydelic noch verdraeghelic zonder exemplaire punitie. Dienvolghende, ghehoort den criminelen heesch ende calaengue van Joncheer Ferdinand de Warigny, bailliu, uuyter naeme van hooghe ende moghende heer Mer Joris van Hornes, Grave van Houckercke, Baenderheere van Hondschote etc, tenderende ten fyne van u ghecondempneert thebben by den scherprechter ghebracht te zyne an een staeke totten pulver met confiscatie van uwe goedynghen waer die ghestaen ende gheleghen zyn theeren prouffite, schepenen ende kuerheeren der voorzeyde stede ende heerlichhede van Hondschote, op al ghelet, ter manynghe als vooren, recht doende, hebben u Margueriete voornoompt ter cauze voorschreven ghecondempneert ende condempneren by dezen by den officier crimineel gheleet te zyne voor het stadthuus dezer stede ende aldaer van levende lyfve ter doot ghebrocht te zyne metten stroppe ende vier ende daernaer u doode lichaem ghevoert ende ghehanghen te zyne ter platze patibulaire, verclaerende alle uwe goedynghen, tzy meuble oft immeuble, gheconfisqueert sheeren prouffite ofte diet met rechte toebehoort. Aldus ghepronunchiert in vierschaere den XVJden ougst XVC IIIJXX zesthiene.
 
9. Bergues, schepenen, 6 mei 1597: Catelyne Coopman[12]
 
Omme dieswille dat ghy Catelyne, filia Quinten Coopman, huusvrauwe van Jan van Bocstaele, daer te vooren weduwe van Antheunis de Portere ende voor hem van Passchier Inghels, oudt ontrent XLJ jaeren, ghebooren van Ghivelde, wonende binnen deser stede, alzoo ghy over zes jaeren ofte daerontrent waert steperende den tyt van ontrent XIIIJ daeghen ten huusse van wylen Joris de Beere in de prochie van Warrhem, verghetende God almachich ende heilighe ghebooden, u hebt laeten instrueeren ende onderwysen van den zelven de Beere, die binnen deser stede omme tfaict van tooverie metten viere gheexecuteert es gheweest, omme ghemeenschap te maeken metten helschen boosen viand. Dienvolghende hebt up den zelven tyt in den wyntere ten thien hueren in der nacht in der zelfs de Beeres hof ghestelde plaetse u te dien fine ghevonden ende an den voorscreven helsschen viand, die ghy noomde Hansken, den zelven u vertooghende in ghedaente van eene spreeuwe, belooft hem nyet af te gaene. Aen wyens boos inghevenen ende belooften ooc ghehoor ghevende, hebt u van hem ghelaeten teeckenen achter uwe rechter oore, zoo het teecken claerelic ghezien esn ende God almachtichn onser aller schepper ende zalichmaeker, ter zelver tyt ende plaetse afghegaen ende verloochent. Ontrent de vyf daeghen daernaer den voorscreven viand es u noch ghecommen vinden in de ghedaente van een man ten huuse van Cateryne Toxt, daer ghy alsdan thuus laeght in de prochie van Warrhem, metten welcken tvoorscreven contract verrasschende, hebt duer hem gheproffiteert een achterdeel erweten, int bringhen van dien den zelven viand compareerende in ghedaente van een zwarte catte wederomme in vier daeghen daernaer met zeker lycteken dat ghy maecte hem gheroepen hebbende, hebt noch van hem gheproffiteert drie achtendeel terwe van zeker persoon by processe vermelt, dicmaels daernaer den voorscreven helsschen viand in ghedaente van een spreeuwe ghecommen zynde u vinden metgaeders ooc in ghedaente van een joncman. An den welcken ghy u noch begherende, hebt u te twee stonden laeten voeren ter vergaederynghe van vianden ende toveraers, eerst int clooster elst in dese zyde van de duere ende eens in een groote panne up gonne zyde van maere ontrent Lichtmesse die leeden een jaer, alwaer ghy den goone die ghy naende Coninc aldaer hem aenbiddende, eere ende reverentie anneghedaen hebt metgaeders uwe damnable ende execrabel beloofte vervascht ende vallende van teen quaet int andre, hebt u zo verre gheabondonneert an den helsschen viand voorscreven als van u te laeten van hem misbruucken ende vleesschelick bekennen de voorscreven twee reisen telckent ghekeert zynde, te weten eens ten huuse van den voorscreven Herrewyn ende de tweede reise binnen deser stede tuwen huse int hof, naer welcken nyet desisteerende questie ende gheschil ghehadt hebbende jeghens zeker vraupersone by processe gheroert zwaer van kinde wesende, hebt noch met ongheoorloofde ende ghereprobeerde middelen gheleert van de voorscreven de Beere, devoir ghedaen om haer te hinderen. Ende ziende dattet nyet en wrochte, hebt andermael ghelicke onbehoorlicke middele ghebruuct omme hemlieden te bederfven, vallende tquaet van dien up haeren kinde. Daerenboven hebt by ghelicke middele betovert drie coeyen toebehoorende zeker andere persoonen by processe gheroert profficterende van elcke vyf stuvers, twee calfvers waervooren ghy hadt vyf grooten van elc, metgaeders ooc een zyne meerrie daervooren ghy ontfinct vier pont parisis ende noch anderhalf ghevende havers daervooren ghy haddet twee rasieren, laetende an den voorscreven uwen viand tderde van alles, emmers de weerde van dien, twelcke hy quam haelen tuwen huuse. Hebbende noch tvoorleden jaer betovert een ghemet boonen ooc toebehoorende zeker lieden by processe begrepen, danof ghy proffiteerde twee rasieren daervan ghy den voorscreven viand ooc gaeft een derde als voorscreven es, ende een witte schabbelaeken vercreghen hebbende van een kint dat ghy ghehuert hadde omme te draghen een torse in den uutvaert van de overleden vrauwe van den nieuwe cloostere dat ghy te verfven gaeft Jan Brandewynmaeker in de Posternestraete, hebt daertoe ghebruuckende de voorscreven onbehoorlicke middelen, betoovert ende bedorfven een braute van den zelven wyne, danaf ghy hebt gheproffiteert een stoop, wesende inghelycx uwe intentie dat hy danof leet hebben zoude zo ghy hem zeght danof ghequelt thebbene. Zo by uwe eyghen confessie ende andersins de wedt ghebleken es, nyet zonder vehemente presumptie van vele meer ghelicke quaet ende hinder mensschen, beesten ende vruchten ghedaen thebbene, omme alle twelcke zyt alhier by den heere te rechte ghepresenteert maekende criminelen heesch ende calaigue tuwen laste, burchmeestere, scepenen ende cuerheers der stede ende casselrie van Berghen-Sente-Winnocx, den zelven heesch ende calaingue ghehoort metgaeders uwe excusen ende defensie daerjeghens recht doende ter manynghe van huerlieden rechten maenheere, hebben u Catheline ghewyst ende ghecondemneert, wysen ende condemneeren u by desen ghebrocht te worden by den officier crimineel up den berch buuten deser stede ende aldaer ghebonden zynde aen een staeke gheexecuteert te zynne metten viere zo datter de doot naervolghe. Ordonneren voorts u dode lichaem gherecht te worden ter plaetse patibulaire aen een staeke ter terreure ende exemple van anderen, verclaerende noch alle u goet gheconfisqueert Sconincx ons gheduchs heere proffite, de mysen van justitie danof alvooren ghededuceert. Ghepronunchieert in opene vierschaere den VJen may 1597.
 
10. Bergues, schepenen, 6 augustus 1597: Magdaleene de Haene[13]
 
Omme dieswille dat ghy Magdaleene, filia Jacob de Haene, ghebooren van Broucburch, jeghenwoordighe huusvrauwe van Antheunis Briard wonende in de prochie van Hoimile, daer te vooren weduwe van Jacob Culpaert wonende in de prochie van Hoimile, daer te vooren weduwe van Jan Culpaert, oudt ontrent L jaeren, u vervoordert hebt over XXVIJ jaeren, verghetende God almachtich ende zyne heilighe ghebooden, aen te hanghen ende ghehoor te gheven aen den boosen helsschen viand die hem aen u ghepresenteert heeft in ghedaente van een joncman met ronde voeten nochtans, ende naer zeker onderspraeck met anderen ghehadt, heeft u ghegheven vyf Rimersche blancken omme aen hem een offerhande te coopen, zo ghy tot Broucburch alsdanne wonende, eenen ael ende haene daertoe ghecocht hebt die ghy in des zelfs viants name des anderen daechs commende tuwen huuse hem aennegheworpen hebt, hem zoo goddelicke dienst aendoende, ende hem alsdanne verclaerende dat ghy God almachtich, uwe ende onsen schepper ende salichmaeker afghynct. Hebt van hem een salveken metgaeders een pouderken ontfanghen omme daermede respectivelick te hinderen menschen ende beesten ende alzo te verghelden de gonne die u leet aendoen zoude. Als wanneer hy u beloofde te gheven van elc mensche die ghy zoudt hebben doen sterfven XL schellinghen parisis, van elcke coebeeste die ghy zoudt hebben doen rampeneeren XX schellinghen parisis ende van een calveken V schellinghen parsisis. Ende bin zeker daeghen daernaer den zelven uwen viand by u commende, hebt u van hem laeten gheleden in den avonstont by een driehouck stuc landts by der galghe van Cappellebrouc alwaer ghy met diversche personen vergadert zyt gheweest, ende alzo ghy aldaer zeide onder ander: “God, de gonne die ter dier plaeste ghetransporteert hadden gheweest, zyn wech bevaeren”, ghy metten goone die daer ghecommen waeren aldaer ghelaeten zynde, ende van daer nemende uwe wech omme naer huus te gaen, ter straete ghecommen zynde, hebt ghevonden den voorseyden uwen helsschen viand die u leeden by een doornen busschelken hebt u van hem vleesschelick laeten bekennen. In welcke vleesschelicke bekentenesse ende vergaederynghe mette vianden ende toveraers ghy ghecontinueert hebt daeronder up een ander driehouct stic landts by Maerdychoucke brigghe int landt van Houcke, alwaer ghy u hebt laeten voeren ende ghevonden diverssche mans- ende vraupersoonen u onbekent, ende aldaer ghebancquetteert, ghedanst ende een van den vianden aen zynen aers ghecust hebbende, zyt upghenomen gheweest, zo ghy zeght, ende in uwe boomgaer neder ghestelt. Hebt u insghelycx noch wonende tot Broucburch tot tweemael up een weke swonsdaechs tsavonts ende svrydaechs snachts in ghelycke vergaederynghen ghevonden by een cruysstraete in de prochie van Sente-Niclays ter rechterhand alzo men van der zelver prochie gaet naer Grevelynghen up een driehouc aldaer ter presentie van diverssche persoonen van uwe kennesse ende by u ghenaemt. Als wanneer ghy wederomme u vleessschelick hebt laeten bekennen van den voorseyden uwen helsschen viand. Ende daernaer ghecommen zynde metter woonste binnen deser stede, hebt u andermael ghevonden ter ghelicke vergaederynghe up eenen driehouc zo ghy dien specifieert binnen der prochie van Quadypre hanghende, welcke distincte vergaederynghen ende abominabel conversatie voorseyt duer quaede fantasie ende nidicheyt zo ghy zeght, hebt u vervoordert te doen rampeneeren ende moort steken ghy wonende alsdanne tot Broucburch voorseyt drie coeyen tot Capellebrouc, twee calverkens wonende binnen deser stede een calveken binnnen de prochie van Teteghem, een coe ende twee calvekens ende insghelycx als ghy woonde in de prochie van Homilie een coe ende twee calvekens waermede ghy niet tevreden zynde maer van quaet vallende in argher, hebt met onbehoorlicke middelen ende hulpe van den zelven viand zonder occassie ofte redenen daertoe te hebbene, doen sterfven zeker oude vraupersone wonende binnen der stede van Dunckercke metgaders up een anderen tyt daernaer zeker ander vraupersone binnen der stede van Broucburch omme dat ghy jeghens haer Sinte-Jansdach appelen coopende zo eenighe van dier u nyet en wilde laeten verwisselen ende gheduerende u huwelick metten voorseyden Antheunis Briarde uwe jeghenwoordighen man hebt ghedaen sterfven duer middel ende hulpe voorseyt zeker persoon die ghy vond te Sente-Folckewyns up den wech zo men gaet naer Zuutkercke by drancke wesende, alle welcke zo by uwe eyghen confessie buuten torture als andersins omme ghenoughen de wedt ghebleken es, wesende alle ongoddelicke, leelycke, execrabele ende grouwelicke delicten nyet lydelick zonder condigne punitie anderen tot terreure ende exemple. Omme alle twelcke zyt alhier by den heere te rechte ghepresenteert, maekende criminelen heesch ende calaigue tuwen laste, burchmeestere, scepenen ende cuerheers der stede ende casselrie van Berghen-Sinte-Winocx, den zelven heesch ende calaigue ghehoort, metgaeders uwe excusen ende defensien daerjeghens, recht doende ter manynghe van huerlieden rechten maenheere, hebben u Magdaleene ghewyst ende ghecondempneert, wysen ende condemneeren u by deser ghebrocht te worden by den officier crimineel up een schavot ter plaetse patibulaire buuten deser stede ende aldaer ghebonden wesende in een staeke gheexecuteert te zyne metten viere zodatter de doot naervolghe. Ordoneeren voorts u doode lichaem ter plaetse patibulaire gherecht te zyne aen een staeke met confiscatie van alle uwe goedynghen waer die ghestaen ofte gheleghen zyn sconyncx ons gheduchs heere proffite, de costen van justitie danof alvooren ghededuceert. Ghepronunchieert in open ghebannen vierschare, den VJden Aougst 1597.
 
11. Voormezele, leenhof, 22 augustus 1597: Hendrik Buen[14]
 
Omme dieswille dat ghy Hynderyck Buen, filius Jacobs, gheboren van Voormezeele, oudt betrendt de drie ende dertich jaeren, hebt ghedreecht het vier te steken in het pachtgoedt van Jacques Letten omme dat hy, zoo ghy presumeerde hadde ghedaen vanghen Mechelynne Bataillie, uwe huusvrauwe, by Fransoys Harbordyn, lieutenant van myn heere den souverain bailliu van Vlaenderen. Van welcken Mechelynne, uwe huusvrauwe, ghy gheleert hebt de conste van tooverie. De welcke tuwen weten betooverde een steck coorne toebehoort hebbende Passchier Boudry, groot tweehondert lants of daer ontrent, daerof een deel proufficterende. Zoo ghy oock in de plaetse van vier ponden buetere ghedreghen naer de maerckt van Ypre, ghevonden hebt zeven ponden buetere by onbehoorelycken middele. Hebbende oock wel gheweten dat de voornompde Mechelyne, uwe huusvrauwe, ghynck ten nachtbancquette ende vergaederynghen van den viant, daer ghy oock zout ghegaen hebben hadt u belieft. Ende dat ghy by middele van uwe tooverie hebt ghedaen stylle staen de merrie van Passchier Boudry, rydende naer Waessene, omme dat hy u die niet en wilde laeten omme int lant te wercken, stekende zekere zaeken in de ruetelbelle van de voornompde merrie, daertoe employerende ghewijt waetere ende anroupende den naeme van den viant van der helle, ghenaempt 'Astegory'. Bovendien dat ghy gheweest hebt te Bondu ende aldaer in de presentie van Astegory den viant van de helle trauwe beloeft hebt an Calleken Astergorys, wesende een viant van der helle in de ghedaente van een vrauwe, die aldaer oock trauwe beloefde, met haer aldaer drynckende ende u commende convoyeren tot by der Leye, haer cussende hebt oorlof ghenomen. Welck Calleken Astegorys u zoo familier es gheweest dat zoe haer an u ghepresenteert heeft alzoo dickens als ghy die gheroepen ende begheert hebt, midts alleene rouppende Calleken Astegorys, zoot tzelve al ghebleken es by uwe voluntaire ende gheitereerde kennesse. Zynde bovendien grootelycx ghesuspecteert van diversche vruchten betoovert [thebbene] ende gheweest thebbene ten nachtbancquette in de vergaederynghen van den viant van der helle, ghenaempt Astegoys ende van diversche menschen ende beesten by uwe tooverie van levende lyfve ter doot ghebrocht thebben, zaeken niet lydelyck zonder condigne punitie, andere ten exepmle. Zoo eist dat mannen ter maenynghe van myn heere den bailliu huerlieder wettelycken maenheere, u ghecondempneert hebben, zoo zy doen by dezen, levende an een staecke verbrant ende u lichaem metten viere ghebrocht te wordene tot pulvere ende asschen. Verclaersende voorts alle uwe goedynghen, zoo leenen, erfve als andersyns, gheconfisqueert zoo verre confiscatie plaetse grypt, U voorts condempneren in de costen ende misen van justitie ter taxatie. Ghepronunchiert up de halle der stede van Ypre[15] den voornompden XXIJ augusti 1597, present de voornompde mannen van leene.
 
12. Bergues, schepenen, 20 juni 1598: Maycken van Haveskercke[16]
 
Omme dieswille dat ghy Maycken, filia Jeroom van Haveskercke, weduwe van Caerl Daneel, gheboren van Warhem, oudt LXVJ jaeren ofte daerontrent, wonende binnen deser stede, u vervoordert hebt, verghetende Godt almachtich ende zyne heilighe ghebooden, over XXVIJ jaeren ednde bet ghemeenschap te maeken metten boosen helsschen viand, die hem aen u presenteerde in ghedaente van een joncman, ende ghy zyn boos ingheven ghehoor ghevende, hebt in vele ende diversche plecken u vleeschelick van hem ghelaet bekennen. Daerenboven ter vergaederynghe ende danse met hem gheweest, hem offerande, eere ende reverentie aenneghedaen de goddelicke Majesteyt alleene toebehoorende, ende inghevolghe van dien ghehoorzaem wesende zyn execrabel lastynghe, hebt by middel van tgonne by hem u ter handt ghedaen is, zo ghy zeght, ghedaen rampeneeren ende zwelten diversche coebeesten zeker personen by processe vermelt toebehoorende, ende omme ander cleene oorzaeke ende occasie ghedaen quellen ende sterfven by middel als vooren diversche manspersoonen, vrauwen ende kinderen, daervooren zeer clenen loon van den zelven viand ontfanghende, zo alle tzelve by u eyghen verlyt ende confessie te meer stonden buuten pyne ghedaen ende andersins omme ghenoughen de wedt ghebleken es, wesende alle ongoddelicke, leelycke, execrabel delicten nyet lydelick zonder condigne punitie anderen tot terreure ende exemple. Omme alle twelcke zyt alhier by den heere te rechte ghepresenteert, maekende criminelen heesch ende calaigue tuwen laste, burchmeestere, scepenen ende cuerheers der stede ende casselrie van Berghen-Sinte-Winocx, den zelven heesch ende calaigue ghehoort, metgaeders uwe excusen ende defensien daerjeghens, recht doende ter manynghe van huerlieden rechten maenheere, hebben u Maiken ghewyst ende ghecondempneert, wysen ende condemneeren u by deser ghebrocht te worden ter plaetse patibulaire buuten deser stede ende aldaer up een schavot ghebonden wesende aen een staeke gheexecuteert te zyne metten viere zodatter de doot naervolghe, blyvende voorts u doode lichaem aldaer gherecht aen een staeke ter terreure van anderen zoot ghezeit is, verclaerende noch alle u goet waert tzelve ghestaen ofte gheleghen zy gheconfisqueert sconyncx ons gheduchs heere proffite, de misen van justitie alvooren ghededuceert. Ghepronunchieert in open ghebannen vierschare, den XXen juny 1598.
 
13. Gent, schepenen Sint-Pieters, 14 juli 1598: Cornelia van Beverwijck[17]
 
Omme dieswille dat ghy Cornelia van Beverwyck, filia Rogiers, oudt LXXV jaeren, ghebynaemt de baerevoetsche Nele, weduwe van Anthuenis de Muldere, gheboren binnen deser stede, u vervoordert hebt van over achttien jaeren ende beth Godt van hemelrycke te verlaeten, oversulcx noyt sedert te biechten noch ten helighen sacramente gheweest, maer hebt angehanghen den vyandt van der helle, die ghy gheseyt hebt te wesen Sathan, ende tot dien effecte hebt hem voor pandt gegeven eene spelle, twelck ghedaen hebt van den selven Sathan ontfaen een teecken op u slyncker been, latende hem u bekennen naer syne manier van doene by claeren daeghe op Eckerghem. Tselve ghedaen, hebt voor hem gheknielt ende syn achterste naeckt ghekust in teecken van hem onderdanich te syne. Ende van dien tyt af hebt dicwils eenighe cruyden bewaert ende onbehoorlick gheuseert die ghy ons in latynsche woorden gheexpresseert hebt, daermede ghy vele persoonen ende heurlieder bestialen inderlyck syt gheweest ende veele sieckten hebt anneghedaen, naementlyck de huysvrauwe van Authuenis de Langhe ende Cynken Brandt op de muyde, dhuysvrauwe van Jan Hebbelinck op den Callanderberch, Gheerardine van Oostackere, huysvrauwe van Jan Bernaerdt, weert in de Cleppe, die daernaer ghestorven is. Soo oock is tkindt van Claerken Biestman in de Abeelstraete. Hebt oock door uwe conjuratie ende hulpe van den boosen de weduwe van Willem van Oostende vertooght by figuere haere dochter die in Hollandt woont. Hebt oock eenighe persoonen belet dat sy in huerlieder neeringhen niet besocht en wierden. Synde oock suspect van binnen den voornoemden tyt veele meer ghelycke acten ghedaen thebbene tot grooten nadeele van elcken met tlegghen van pourken in diversche plaetsen, twelke ghy verclaert hebt ontfaen thebbene van den voornompden Sathan. Soo ghy oock loon ontfaen hebt voor de ghene die ghy inder ghedaen hebt van den selven Sathan, zoo danof myne heeren by u selfs kennisse ende anders souffisantelicken ghebleken is, wesende de abominabelste sonde die men ter weerelt can doen, als crimen divine lese Majestatis gheensints lydelick sonder exemplaire punitie. Soo ist dat myn heeren schepenen van Sinte-Pieters, ten heessche by den bailluy tuwen laste ghemaeckt, condemneren u gheexecuteert te worden metten viere soo datter de doodt naer volght, verclaerende al u goedt, tsy leen, erfve of cattheyl, verbeurt sheeren prouffyte. Aldus ghewyst ende gheprononchieert dicendaeghs XIIIJ july XVCXCVIIJ. Ende de sententie volcommen op tstalhof ende tdoode lichaem gherecht ter plaetse patibulaire.
 
14. Bergues, 18 december 1598: Olivier Ryckaert[18]
 
Omme dieswille dat ghy Olivier Ryckaert, de zone Joos, lansman ende stroydecker van uwen style, ghebooren van Steen ende vertrocken wesende int landt van den Vryen uwe huusvrauwe ende kinderen ghelaeten hebbende te Pitgam, oudt ontrent LXIIJ jaeren, u over vele ende diversche jaeren uutghevende voor beteraere van toverie van menschen, beesten ende goede, ende te dien upsienne in diversche prochien ende heerlycheden als Steen, Brouckerke, Spycker, Warrhem, Socx, Clercxken, Landt van den Vryen voorseyt, Pitgam, Drincgam ende elders, by vele ende menigherande persoonen ontbooden hebbende gheweest omme zieke menschen ofte beesten te ghenesen, dat ghy hemlieden toeseide te doene, useerende ghenouch tallen woorden met Gods gratie, in Gods name ende dierghelicke, u vervoordert hebt de simpel lieden teghens zyne heilighe ghebooden afleedende van den gherechten gheloove ende betrauwende up zyne goddelicke bewaernesse, teghens alderhande cracht ende macht des duvels, namelick aengaende de toverye, hemlieden dicwyls te doen verstaene ende interpreteren dat al betovert was tgonne datter was ten husse ende hove, ende zo de zelve bringhen ende doen vallen in crancheit ende mistroosticheit, dat ghy nochtans naderhandt in justitie opentlick verclaerst hebt nyet gheweten thebbene, zo ghy by ghelicke verclaerse uut vreesen van breeder straffe afghegaen zyt gheweten te hebben wye de toverie dede daer ghy nochtans de simpel lieden bedrieghende ende vermetende, dat ghy den weynsch van de weerelt hadt ende den gheheelen hemel met u, aen eenighe van hemlieden dicwyls gheseit hadde dat de gonne die de toverie ghedaen zoude hebben, aldaer commen zoude, onder andere dattet die ende die waeren die de toverie deden, zomwylen twee zomwylen drie, overzulcx de goede name ende fame van diversche zo mans- als vrauwpersonen tonghelicke benemende ende met eenighe suspitie van dien belastende metgaeders ooc occasie ghevende nyet alleenelick van twist ende tweedrachticheit, maer van by justitie apparentelick anneghesproken te zyne. Ende daernaer van uwe schaedelicke lueghenen vallende van quaet in argher, hebt met boose ongheoorloofde ende ongoddelicke middelen, veelderande belesynghen ende bezweerynghen ghedaen. Ende omme de goede lieden dies ghelove te gheven ende betrauwentheit up u bedrieghelick voorstel die zy als eene waerzeggher waeren bezouckende (oorsaeke ontwyffelick dat zy van God almachtich huerlieden schepper ende zalichmaeker afgheweken ende in verwaetenesse ende andere grouwelicke zonden ghevallen zyn), hebt noch de zelve uwe bezweerynghen bevesticht met zeker heilighe woorden diversche cruucen, zout, ghewydt water, was ende andere kerckelicke ceremonien, de zelve ceremonie ende bezweerynghe doende ende ghebruuckende voor een tafel Laedo ofte Lys (sic) dat u eerst ende best ter hand was ofte ghy zelve hadt ghedaen stellen ende zomwylen ooc decken met een schoone dwaele ofte serviette in voorme van een autaer becleet met eenen brandende wassen keersse, ghewydt waeter, dat ghy zelve zomwyle maniere ghemaect hebt van te wyden zout ende broot daervooren ter aerden knyelende, bloothoofts ende lesende met ghelooken ofte ghevouden handen metgaeders daerover maekende vele diversche cruucen ende zomwylen ooc doen druupen de zelve wassen keersse over Roome aldaer inghelycx tuwen bevel ghebrocht omme by u belesen te zyne, daerinne ooc cruuswys smytende zout ende spaerswaeter, superstitieuselick alzo misbruuckende de kerckelicke usantien, ontwyffelick duer het innegheven, raedt ende leerynghe van den boosen viand, alles omme lichtelick te bedraeghen ende verdriven het simpel wantrauwich ghemeente, namelick in dese weeke tyden tot alderhande heresie meer dant behoort, dat claghelick is, gheneghen, ende ooc by zulcke onbehoorlicke middelen u proffict te doene ende van hemlieden ghelt te trecken dat ghy ghedaen hebt, dat ghy duer een gheveinsde heilicheit ghebaert hebt met uwe handen nyet te willen ghenaeken ofte aenveerden, nyet zonder vehemente presumptie dat ghy metten zelven viand verband ghemaect ende anneghegaen hebt, zo zelfs eenighe woorden met de voorseyde ceremonie ghevought ende by u ooc ghebruuct claerelick te kennen ghevende, dies ghy u ooc hebt ghevanteert te menighe ende diversche stonden, dat ghy alle de duvelen van der hellen zoudet doen commen te zeker plaetse ende up ander tyt zo verre ghy wilde, dat ghy hemlieden zoudt wel haestelick doen vulcommen dat ghy begheert hadde, waeruute gheinsereert word dat de menschen ende beesten by u moghelick van toverie ghebetert, duer middel van dien verbande ende misbrucke van de voorseyde ceremonien ter eere van den duvel ghedaen ende in maniere van sacrificie gheoffert (dies hy aldaer curieust is) ghy zelve daer te vooren betovert hadt zo den meerderen deel ghebuert. Uute welcke volght dat ghy niet in Godts name, maer teghen de eere, reverentie ende aenbedynghe hem als almachtich schepper ende zalichmaeker, privativelick toestaende, in de naeme des duvels zulcx ghedaen hebt, wesende zelfs by u ghekent wel gheweten te hebbene dat uwe wercken ongheoorlooft ende zonde waeren, dat ghy ooc nyet en conste noch en mochte ignoreeren overmids dat den jeghenwoordighen deken der christenheit int quartier van Broucburch, daer ghy onder waert resorteerende) ende uwe pastor in Pitgam u alle tzelve wel ende scherpelic verbooden hadden ende gheinterdiceert als quaet ende ongheoorlooft, verre zy dat by eenighe gheestelicke overheit (zo die van allen ouden tyden in de heilighe kercke gheuseert es gheweest ende noch onderhouden werd) u de macht ende authoriteit ghegheven zoude zyn van enighe exorcismen ofte bezweerynghen te doen ende de ceremonien van de heilighe kercke in dier voughen ende manieren ende te dien fine te ghebruucken. Dien ooc volghende ende in teeken van beschuldicheit ghy hebt zomwylen de wachte ghedaen houden als ghy zulcx dede uut vreese van by justitie betraept ende achterhaelt te zyne. Hebbende noch bovendien uwe onbehoorlicke handel verleet met vele ende menichvuldighe circumstantien van dien ghebleken is zo uut uwe eyghen vrywillighe confessie als andersins meer dan omme den rechte te ghenoughen. Alle twelcke voorscreven wesende ghehouden voor toverie met verborghen societeit ende ghemeenschap ofte secreet compact metten helschen viand ende daertoe abominabel afscheidynghe van Godt ende waerzegghynghe, nyet alleenelick by ghescreven canonicke civile rechten verbooden, nemaer by Godt almachtich zelve, dreeghende zyne handen van bermerticheit te sluuten de landen ende provincien daer die zonder scherpe correctie ghecommitteert werden, ende overzulcx nyet lydelick zonder condigne punitie anderen ter terreure ende exemple (namelick dese boosheit ende onghelovicheit ghenouch tallen plaetsen regueerende) zyt alhier by de heere te rechte gepresenteert, maekende criminelen heesch ende calaigue tuwen laste, burchmeestere, scepenen ende cuerheers der stede ende casselrie van Berghen-Sinte-Winocx, den zelven heesch ende calaigue ghehoort, metgaeders uwe excusen ende defensien daerjeghens, recht doende ter manynghe van huerlieden rechten maenheere, hebben u Olivier Ryckaert ghewyst ende ghecondemneert, wysen ende condemneeren u by deser ghebrocht te worden by den officier crimineel ter plaetse patibulaire buuten deser stede ende alvooren in uwe teghenwoordicheyt uwe boose boucken te pulver ghebrant wesende ooc aldaer gheexecuteert te zyne metten viere zodatter de doot naervolghe. Blyvende voorts u doode lichaem aldaer gherecht aen een staeke ter terreure van anderen zoo gheseit is, verclaerende noch alle u goet gheconfisqueert waert ghestaen ofte gheleghen is, de misen van justitie alvooren danof ghededuceert. Ghepronunchieert in open ghebannen vierschare der stede ende casselrie van Berghen-Sinte-Winocx, den XVIIJden december 1598.
 
15. Hondschoote, schepenen, 23 maart 1599: Christyne van Zelschote[19]
 
Omme dieswille dat ghy Christyne, filia Roelandt van Zelschote, out ontrent XL jaeren, ghebooren van Leysele, casselrie van Veurne, huusvrauwe van Hendric de Cloppere, daer te vooren weduwe van Caerle de Codts, ten tyde ghy woonde in de voorzeyde prochie ten huuse van Maerten Rellen, wezende van den oude van ontrent XIIJ ofte XIIIJ jaeren, naerdat ghy in de keldere ghevonden hadt ligghende onder een tinnen hullen een pampierken met root ende ghelu gheminghelt pouder, ende van den craecht van tzelve poudere gheinformeert waert van de huusvrauwe van de voornompden Rellen als dat tghonne daerup men tzelve poudere smyten ofte stroyen zoude in sduvels naeme, dat tzelve zoude bederven ende vergaen, hebt u vervoordert by raeden zoo ghy zecht van de zelve vrauwe, een deel van tzelve poudere te werpen ende stroyen op den hondt van Guillaume de Wilde zegghende: “In sduvels naeme den moort moet ghy steeken”, naer welcken dat den voornompden hondt in corten daeghen den moort is ghesteeken. Zoo insghelicx ghy zeeker tydt daernaer merck ghenomen hebben op de voorzeyde uwe vrauwe dat zoe om licht ghekeernet thebbene ghynck in de keldere ofte spynde, ende nemende een lepel, stack die een latte bet op, hebt op zeeker tyt besich zynde met keernen in absentie van de voorzeyde vrauwe, ende ziende dat tzelve niet wel voort en ghynck, van ghelycke u gheholpen metten leepel ende die ghesteeken twee latten bet op, spreekende zeeker woorden die ghy van uwen vrauwe ghehoort hadde, waerduere terstont de keerne vul commende heeft beghinnen te ruischen ende pruischen dat de room van bovenuuyt bruelde ende gheleeck of de keerne zoude gheborsten hebben. Midts welcke dat de voorseyde vrauwe van buyten inne quaem gheloopen zeer beroert ende u grootelicx bekeeven hebbende dat ghy den leepel te hooghe hadt ghesteken, heeft u met slaeghen ten huuze uuyt ghejaecht. Voorts niet zonder ghroote ende vehemente presumptien, conjecturen ende inditien tuwen laste van daernaer voorder compact ghemackt thebbene metten boosen vyant midts rennunchiatie van God almachtich ende u kerstendom ende belofte van hem ghetrauwelick by te blyven ende dienen, van ghecommitteert thebbene duer zyne instigatie diversche malefetien ende sortilegien by middele van wynschen an diversche wel bekende personen, met meer andere gruwelicke ende abominable sticken ende faicten die ghy alles ten drie stonden toe ghetortureert gheweest hebbende, telcken met veele waerschynlicke byghevouchde cyrconstantien hebt verleeden ende verkendt, ende onder tusschen naer elcke respective torture de zelve confessien wederomme herropen alleenlick ghoet houdende ende persisteerende by het werpen van het pouder ende het versteken van den lepele in der manieren zoo als hierboven verhaelt is. Ende overmidts tzelve zyn twee notoire ende openbaere wercken ende operatien van den boosen vyant, wiens naemen by expresse, merckelick int werpen van tvoornompden pouder, ghy anroopen hebt, ende daeruuyt waerschynelick hy voet ende fondament ghenomen heeft om u te brynghen tot al zulck voorder quaet als daerof ghy zoo menichfuldelicke zyt ghesuspecteert ende befaempt boven de menichfuldiche luegens, variatien ende vacillatien daermede ghy den juge zoo langhen tyt bezich hebt ghehouden ende zyne suuvere religie gheoffendeert ende ghequetst, wezende alle zaeken van quader consequentie gheenichsins lydelick noch verdraeghelick zynde zonder condigne punitie andere ten exemple, zoo ist dat schepenen ende cuerheeren der stede ende heerlichede van Hondschote, ghehoort den criminelen heesch ende calaingue tuwen last ghemaeckt by Pieter de Coster, stadthouder van Joncheer Ferdinande de Warigny, bailliu der zelver stede uuyter naeme van edele, hooghe ende mooghende heere Minheer Jooris van Hornes, Grave van Houckercke, heere van Hontschote etc., ende up alles rypelick ghelet, recht doende, wyzen ende condempneeren u Christyne voornompt ter cause voorschreven ghelevert ende ghebrocht te zynne by den officier criminel tot op een schavot voor het stadthuus dezer stede ende aldaer ghebonden an een staecke ghegheselt te worden met scherpe roeden op u bloote lichaeme totten loopende bloede, metsgaders in de misen van justitie ende in vanghenessecosten, u bannende bet voorts uuyten Lande ende Graefschepe van Vlaenderen den termyn van vyftich jaeren, te ruymen buyten, deser stede ende heerlichede binnen zonneschyne naer slaekinghe, ende tvoornompde Landt van Vlaenderen binnen derden daeghe. Aldus ghepronunchieert in open ghebannen vierschaere op den XXIIJen maerte XVCneghentneghentich.
[1]htpp://www.kulak.ac.be/facult/rechten/Monballyu/Rechtlagelanden/Heksenvlaanderen/bibliografieVlaanderen.htm voor de volledige bibliografische verwijzingen.
[2] Bron: SABrugge, OSA, 192, Verluydboek 1490-1537, f°231v (origineel). Zie ook: ARAB, RK, 13.784, Sr 1531-1534, f°12v. Lit.: Vanysacker, Hekserij..., 151
[3] Bron: SABrugge, OSA, 192, Verluydboek 1490-1537, f°231v (origineel). Zie ook: Brussel, Rekenkamer Rijsel, 13.784, Sr 1531-1534, f°12v. Lit. : Vanysacker, Hekserij..., 152
[4] Bron: RAG, Raad van Vlaanderen, 8594, f°43v-44r (origineel). Zie ook Ibid, 8559, f°174r-226r en 22.946; ARAB, Officie fiscaal Raad van Brabant, 1195/12. Lit.: Gaillard, Archives ..., 453-503; Braekman, Heksen uit Ninove..., 1-33.
[5] In tekst "uwe uwe".
[6] Bron: Hondschoote, Archives communales, FF, 7, f°16v-18v (origineel). Lit.: Piot, Vlaemsche Kronyk..., 807.
[7] Bron: Bergues, Archives communales, FF, 5, f°243v-248v (origineel). Zie ook: Lille, Archives département du Nord, Chambre des comptes, B 5882, 1594-1597, f°45v en 49v-50v. Haar echtgenoot Jan Herrewijn, 50 jaar, werd op 17 juli 1596 voor 20 jaar uit Vlaanderen verbannen omdat hij meerdere personen bedreigd had met de ‘kunsten’ van zijn vrouw en van haar toveractiviteiten op de hoogte was: Bergues, Archives communales, FF, 5, f°260v-261v.
[8] Bron: Bergues, Archives communales, FF, 5, f°249r-251v; Lille, Archives département du Nord, Chambre des comptes, B 5882, 1594-1597, f°45r en 51r. Was de medewerker van Joosyne Wecsteen.
[9] Bron: fotokopie van gedrukte tekst, waarschijnlijk uit het ‘Weekblad van Diksmuide’, september 1873. Zie ook ARA, Rekenkamer Rijsel, 34.196, Sr 1595-1596, f°36r, 49v; 34.197, Sr 1596-1597, f°34r-38r, 48r, 50r, 52r-55r. Lit.: J. MONBALLYU, Diksmuide…, 557-559.
[10] In de uitgave staat ‘beschouwet’ wat geen enkele zin heeft. ‘Met den viere ghebrant’ komt voor in de meeste heksenvonnissen.
[11] Bron: Hondschoote, Archives communales, FF 7, f°18v-21r (origineel).
[12] Bron: Bergues, Archives communales, FF, 5, f°269r-271v (origineel). Zie ook Lille, Achives département du Nord, Chambre des comptes, B 5882, 1594-1597, f°46v en 53v-55r. Houdt verband met de zaak van Joris de Beer.
[13] Bron: Bergues, Archives communales, FF, 5, f°286v-289v (origineel). Zie ook Lille, Archives département du Nord, Chambre des comptes, B 5883, Br 1597-1600, f°33v en 37r-38v.
[14] Bron: SAIeper, Kasselrij Ieper, 1ste reeks, 4226, f°113v-114v (origineel). Lit.: J.D.S., De heksenmeester..., 131-133.
[15] Volgens een nota voorafgaand aan het vonnis zetelde het leenhof, bij uitzondering en met toelating van het schepencollege van Ieper, in de Ieperse stadshallen.
[16] Bron: Bergues, Archives communales, FF, 5, f°309r-311r (origineel). Zie ook Lille, Archives département du Nord, Chambre des comptes, B 5883, 1597-1600, f°34r en 40r-40v en 46v-47r.
[17] Bron: RAB, Aanwinsten, 3.255 (afschrift). Zie ook RAG, Sint-Pieters, 1ste reeks, 21, f°21v-22r. Reeds op 7 juli 1575 wegens waarzeggerij en het onrechtmatig uitoefenen van de geneeskunde veroordeeld door de schepenen van de Keure : SAGent, OSA, Reeks 214, 8, f°94r. Lit.: Cannaert, Iets over het oude strafrecht..., 64-66; Id, Olim..., 46-48; Id, Bydragen…, 480; Potvin, Albert et Isabelle..., 258. Van Werveke vermeldt verkeerd de datum mei 1598: Van Werveke, Gedenkbladen..., 22.  Wouters-Ceuppens, Iets over de historische heks…, 138.
[18] Bron: Bergues, Archives communales, FF, 5, f°315v-320r (origineel). Zie ook Lille, Archives département du Nord, Chambre des comptes, B 5883, Br 1597-1600, f°34r, 42r-43r en 47v.
[19] Bron: Hondschoote, Archives communales, FF, 7, f°30v-31v (origineel).